اگر چه ۷۷ درصد جمعیت پاکستان را اهل سنت تشکیل می­دهند اما نزاع­ های فرقه­ ای فقط بین ۲۰ درصد از این جمعیت این کشور یعنی اقلیت شیعه اتفاق می­ افتد. با­ این حال همین مسأله کافی است تا پاکستان در محافل سیاسی به عنوان رستنگاه خشونت­ های فرقه­ ای و افراط­ گرایی مطرح گردد.فرقه­ گرایی در پاکستان پدیده نوظهوری نیست، اما شرایط چند دهه اخیر در این کشور به گونه­ ای بوده که بسترهای سیاسی- اجتماعی مناسب برای رشد فرقه­ گرایی فراهم شده است. عوامل متعددی در تکوین جریان­ های فرقه­ گرا در پاکستان نقش دارند که می­ توان آن­ها را در قالب سه سطح داخلی، منطقه­ ای و بین­ المللی بررسی نمود.در سطح داخلی؛ سیاست­ های ژنرال ضیاء­الحق با کمک سرویس امنیتی پاکستان (آی.اس.آی) در اواسط دهه ۱۹۸۰ از طریق حمایت رسمی دولت از تأسیس مدارس مذهبی سنی و تصویب و اجرای قوانین شریعت قابل ذکر می­ باشد. در سطح منطقه­ ای؛ دو رویداد وقوع انقلاب اسلامی ایران و بحران افغانستان در سال ۱۹۷۹ و تبدیل پاکستان به خط مقدم مبارزه با ارتش سرخ، و در سطح بین ­المللی دو عامل رقابت ابر قدرت ­ها در افغانستان و سیاست عربستان در ترویج اندیشه وهابی، بیش از سایر عوامل در ترویج فرقه­ گرایی و رادیکالیسم متأثر از آن در پاکستان مؤثر بوده­ اند.ادامه….

 در نتیجه چنین وضعیتی بود که گروه ­های فرقه ­گرای تروریستی این کشور مانند “سپاه صحابه” ، “لشکر جنگوی” و “تحریک نفاذ شریعت محمدی” با هدف گسترش فرقه­ گرایی در راستای مبارزه با رشد نفوذ شیعیان به وجود آمدند که طی عملیات­ های تروریستی خود، جان هزاران زن و کودک و افراد بی­گناه را قربانی تفکرات افراطی خویش ساخته ­اند.

 اعضای گروه­ های فرقه ­گرای پاکستان در مدارس دیوبندی تحت تأثیر و حمایت همه جانبه عربستان سعودی ، به منظور رسیدن به اهداف و امیال خود به نیروهای القاعده و طالبان پیوسته اند. در این راستا دریافت کمک های مالی و تسلیحاتی آن ­ها از القاعده حاکی از عمق روابطشان دارد. گروه­های فرقه گرای پاکستان با گروه طالبان افغانستان نیز پیوند ریشه­ ای و عمیق دارد. این گروه­ ها خواستار شکل­ گیری جنبشی به سبک طالبان در پاکستان شده­ اند و برای آن­ها حکومت طالبان مظهر تحقق افکار و ایده­ هایشان بوده است.

حملات تروریستی فرقه­ ای علیه شیعیان پاکستان در ابتدا، علیه عابدان مساجد، تاجران، مهندسان ساختمان حتی دیپلمات­های ایرانی و دانشجویان دانشکده افسری در شهرهای راولپندی، لاهور، کراچی، مولتان صورت می­ گرفت. اما امروزه حملات به نیروهای پلیس، مقامات بلند­پایه دولتی و قاضیانی که مأمور رسیدگی به جرایم تروریست­ های فرقه­ گرا هستند و هچنین زائرانی که از زیارت امام رضا(ع) بازگشته­ اند، گسترش یافته است.

این حملات در شرایطی به وقوع می پیوندد که گروه ‌های مدافع حقوق بشر، از دولت پاکستان به علت ناتوانی در جلوگیری از موج خشونت علیه مسلمانان شیعه انتقاد کرده‌اند. در حملات صورت گرفته علیه شیعیان پاکستان، نشانه­ های از حمایت عربستان و عدم ناخشنودی امریکا از این حوادث مشهود است. به گفته شیعیان پاکستان، اگر کمک ‏های کشور های نفت‏ خیز عربی به خصوص عربستان به این گروه‏های تروریستی نبود، آنان توان انجام اقدامات تروریستی را علیه مسلمانان شیعه نداشتند. شیعیان پاکستان عاملان این حملات و کشتار­ها را، حمایت مالی و تسلیحاتی برخی از کشور­های عربی از جمله عربستان سعودی می­ دانند که در پی آن خشونت علیه شیعیان شدت گرفته است.

همچنین، اعتقاد به نفوذ آمریکا در جریانات فرقه­ ای پاکستان به میزانی است که یکی از رهبران گروه­­ های شیعه در این کشور در جمع صدها هزار نفری تحصن‌کنندگان در کراچی که خواهان پایان دادن به مداخله های واشنگتن در مسائل داخلی پاکستان بودند، تصریح کرد که اگر دولت پاکستان برای خشکاندن ریشه تروریسم و فرقه‌گرایی جدی است باید سفارت و نمایندگی‌های آمریکا را ببندد و همه دیپلمات‌های آمریکایی را از این کشور اخراج کند.

در مجموع می­توان گفت، با توجه به تحولات کنونی خاورمیانه، تلاش در جهت گسترش فرقه­ گرایی در منطقه، امری دور از ذهن نخواهد بود. در حقیقت، گسترش فرقه­ گرایی به مثابه ابزاری است که عربستان سعودی به طور مستقیم از طریق تأسیس و گسترش مدارس دیوبندی حامی وهابیت و حمایت مالی و تسلیحاتی از گروه ­های فرقه­ گرا و آمریکا به صورت غیر­مستقیم در راستای مبارزه با رشد جایگاه و نفوذ شیعیان در منطقه به رهبری ایران از آن بهره می­ برند.

بنابراین کشتار شیعیان در پاکستان با عنایت به شرایط داخلی مانند وجود مدارس مذهبی تندرو، فعالیت گروه­های فرقه ­گرا و ارتباط آن ­ها با سایر گروه­ های تروریست، برخورداری از حمایت آی.اس.آی، عدم اتخاذ رویکرد مناسب از جانب دولت پاکستان و شرایط خارجی شامل عوامل منطقه­ای از جمله حمایت فکری، مالی، تسلیحاتی عربستان و عوامل فرا­منطقه ای نظیر حمایت­های غیرمستقیم امریکا از این جریان ­ها، با هدف تشدید فرقه­ گرایی صورت گرفته و کماکان نیز ادامه خواهد یافت.

مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه